مقدمه

پیشرفت علم در چند قرن اخیر علیرغم نکات مفیدی که برای بشر فعال به دنبال داشته باشد ولی دارای مسائل منفی مثل ساخت بمب اتم ، سلاح های شیمیایی و ... هم بوده است که این مسائل چهرۀ علم را مخدوش نموده اند. یکی از علومی که درچند دهۀ اخیر دارد رشد و پیشرفت خیره کننده ای بوده است، علم داروسازی است. این علم با ساختن مواد شیمیایی مختلف درصدد رفع مشکلات انسانی برآمده است . داروها و ترکیبات شیمیایی که توسط دانشمندان این علم ساخته شده است؛ علیرغم اثرات مفید، مورد سوء استفاده هم قرار می­گیرند. یکی از این دسته های داروئی ، دسته آمفتامین ها و مواد مشابه آن است. این دستۀ داروئی دارای خاصیت تحریک  دستگاه عصبی هستند که به خاطر این اثر مورد سوء استفاده بسیاری قرار می گیرند. یکی از این داروها، 3 و 4- متیلین دی اکسید متامفتامین (MDMA) یا همان اکستازی است. لذا بر آن شدیم تا با شرح اثرات این دارو، آن را مورد بررسی قرار می­دهیم.

تاریخچه پیدایش

درمورد سال دقیق پیدایش این دارو نظرات متفاوتی وجود دارد. ولی آنچه که بیشتر نقل      می­شوداین است که در سال 1912 توسط کشور آلمان و شرکت Merck ساخته شد، تا اشتها را در افراد چاق،کنترل و مهار کند. از این دارو در سال 1914 ، جهت کاهش اشتهاء در سربازان، در جنگ جهانی دوم مورد  استفاده قرار گرفت. در سال 1970 ، روانپزشکان آن را داروی مناسبی برای درمان اختلالات روانی معرفی کردند و از آن پس مصرف آن شروع شد. سال 1985 ، دولت آمریکا ، کانادا وانگلستان مصرف آن را ممنوع اعلام کردند و این امر باعث شد تا زمانی که قاچاق این دارو و مصرف خیابان آن فراهم شود.

  ²اشکال داروئی  

اکستازی خالص پودری سفید رنگ حاوی کریستالهای ریز است و بوئی مشابه کپک دارد. این دارو دارای اشکال قرص ، کپسول، پودر استنشاقی و برچسب های پوستی است.

البته اکستازی را می توان تزریق هم نمود؛ ولی شایع ترین شکلی که مورد استفاده قرار می­گیرد، همان شکل قرص و روش خوراکی است. این قرصها حاوی ترکیبات اضافی زیادی مثل کافئین ، افدرین ، pcp و موادی از این دست هستند که خود این مواد هم دارای اثرات تحریکی هستند. میزان مادۀ فعال موجود در هر قرص از 9 تا 117 میلی گرم متفاوت است.

                درسالهای اخیر، یکی از شرکتهای داروئی از اکستازی و سیلدنافیل دو ترکیبی به نام Sextasy  استفاده کرده که هم دارای اثرات اکستازی  و هم دارای اثرات مشابه سیلدنافیل است.

²  MDMA

 از طریق خوراکی و دستگاه گوارش به سرعت جذب می شود و حدود 2 ساعت پس از مصرف به اوج غلظت پلاسمائی خود می رسد.  نیمه عمر این دارو حدود 8 ساعت است. و 40 ساعت پس از مصرف تقریباً به طور کامل از بدن دفع می شود.

این دارو به طور عمده در کبد متابولیزه می شود و به متابولیت هایی تبدیل می شود. یکی از این متابولیت ها ، دی اکسی متیل DMA است.

²  فارماکودینامیک

شواهد بسياري وجود دارد که اثر MDMA و ترکیبات مشابه آن، افزایش آزادسازی نوروترانسمیترهای مونوآمینی مثل سرو توونین و نورآدرنالین از انتهای آکسونهای عصبی است. این ترکیب تا حدودی مانع جذب مجدد سروتونین می گردد.

این ترکیب دارای ایزومرهای متفاوتی است و متابولیت های آن در افزایش افراد مختلف، دارای شدت،  دوره و توکسیسیتی مختلفی هستند.

  ²اثرات

این اثرات براساس میزان مصرف MDMA ، متفاوت هستند. لذا در دو مبحث اثرات حاد و طولانی مدت بررسی می شود. اثرات حاد خوددارای آثار مطلوب و نامطلوب هستند که در زیر بحث می شوند.

الف ) اثرات حاد مطلوب

اثرات مطلوب MDMA مشابه سایر آمفتامین های باشد یعنی کاهش خستگی و افزایش میزان انرژی، تمایلات جنسی و بی خوابی . این اثرات باعث ایجاد حالت یوفوریا و سرخوشی،  درک حسی بالا، روابط دوستانه با اطرافیان و قابلیت بالای کنترل تکانه ها می شود.

ب ) اثرات حاد نامطلوب

این ترکیبات نیز مشابه سایر آمفتامین ها دارای عوارض جانبی است که پس از مصرف خود را نشان می­دهند. اثرات نامطلوب این ترکیب عمدتاً درجهت افزایش تنش است مثل ایجاد سفتی عضلانی، قفل شدگی دندان ها bruxism و بی قراری مداوم در پاها. این فعالیت عضلانی به همراه اثرات دارو بر روی سیستم کنترل دمای بدن باعث افزایش دمای بدن می شود. در طی 3-2 روز اول پس از مصرف، سفتی عضلات، درد کمر، سردرد ، تهوع ، کاهش اشتهاء ، بی خوابی و اختلال بینائی موجود می آید.

اثرات فیزیولوژیک نامطلوب این ترکیب شامل بيش فعالي ، پرش افکار و بی­خوابی است، توهم ، مسخ شخصیت، اضطراب و بي قراري نیز در این افراد مشاهده شده است. حملات پانیک ، دلیریوم و دوره های سایکوتیک کوتاه، در اثر عدم مصرف از بین می رود.

اثرات طولانی مدت یا باقیمانده

الف ) نوروتوکسیسیتی سروتونین

این داروها در طولانی مدت باعث کاهش نورونهای حاوی سروتونین و همچنین محتوای سروتونین می شوند. تعداد سلولهای گلیال در آنها افزایش می یابد و الگوی متابولیسم گلوکز و جریان خون مغزی تغییر می یابد.

ب ) عوارض روانی طولانی مدت

این عوارض اکثراً مربوط به اعمالی می شود که سروتونین در آنها نقش دارد. مثل :

اختلال حافظه (کلامی و بینائی) ،کاهش قدرت تصمیم گیری ، تحریک پذیری ، اختلالات اضطرابی، توهم  افسردگی شدید، افسردگی شدید، افسردگی در این افراد معمولاً مقاوم به درمان است و برخی اوقات با افکار خودکشی همراه است.

ج) عوارض جسمانی طولانی مدت

این عوارض مشابه همان عوارض حاد جسمانی است ولی به مدت بیشتری باقی می مانند. مثل bruxism  ، دردهای عضلانی، مواج شدن فشار خون، پارکینسونیسم و فلج دو طرفهاعصاب چشمي.

فشار خون در این افراد ابتدا بالا می رود ولی پس از آن کاهش پیدا می­کند. تغییرات در الگوی خونرسائی مغز در این افراد مشاهده می شود.

عوارض توکسیک دارو

در این بخش به بحث در مورد عوارض جدی این ترکیبات می پردازیم که اغلب باعث تمدید حیات فرد می شوند. در کل ، 4 نوع سميت وجود دارد که مربوط به دارو می باشند:

سمیت کبدی ، قلبی – عروقی ، مغزی و هیپرپیرکسیک هر کدام از این عوارض را در زیر توضیح خواهیم داد.

الف ) یکی از شایع ترین علامت های سمیت کبدی در این افراد، یرقان است که علل مختلفی برای آن در نظر گرفته می شود از جمله : واکنش داروئی، سمیت مواد اضافه شده و اثر ثانویه هیپرپیرکسی. ولی آنچه که بیشتر محتمل به نظر می رسد، متابولیسم دارو است. این دارو در کبد متابولیزه می شود و ترکیبات ثانویه آن باعث واکنش با گلوتامین می شوند که خود این عامل باعث مرگ سلولی می شود.

علائم این سمیت بیشتر شبیه به یک هپاتیت ویروسی است. یکی از تابلوهای بالینی که نشاندهندۀ شدت سمیت است، نارسایی کبدی برق آسا است که اکثراً باعث مرگ فرد می شود مگر هر چه سریعتر پیوند کبد انجام شود.

ب ) سمیت قلبی – عروقی

از آنجایی که این دارو باعث مهار سروتونین ، نورآدرنالین  و دوپامین می شود، می تواند باعث ایجاد عوارض قلبی – عروقی شود. این عوارض عبارتند از: هیپرتانسیون، تاکی کاردی، خونریزی رتین، آسیب به دیوارۀ عروق و اختلال ریتم قلبی.

ج) سمیت مغزی

تعريق شدید فرد باعث ایجاد حالت هیپوناترمی می شود. از دست دادن حجم آب باعث نوشیدن آب توسط فرد می شود که این امر باعث تشدید هیپوناترمی می شود. یکی دیگر از علل هیپوناترمی ترشح نابجاي ADHاست که در این افراد بوجود می آید. هیپوناترمی ساقۀ مغز باعث اثرات مخرب کشنده بر سیستم قلب و تنفس می شود.

د) هیپرپیرکسی

این حالت مشابه گرمازدگی است ولی علل آن همانطور که ذکر شد متفات است. این افزایش درجه حرارت بدن خود باعث ایجاد اثرات سوء دیگری می شود که در زیر به عده ای ازآنها اشاره می شود:

رابدومیولیز – میوگلوبینوری و نارسایی کلیه – آسیب کلیوی و انعقاد قشر داخل عروقی (DIC)

درمان هیپرپیرکسی عبارت است از خنک کردن بدن با آب سرد، تزریق سالین سرد،  لاواژ معدی با مایعات سرد و سایر اقدامات حمایتی دیگر. گفته می شود Dantrolene        که برای کاهش انقباضات عضلانی استفاده می شود ، در درمان هیپرپیرکسی نیز مؤثر است.

منابع

1. The Pharmacology and toxicology of (ecstasy) (MADA) and related drugs Canadian Medical  association Journal

2. Neurotoxicity of MDMA  - Pubmed

3. Server dopaminargic  Neurotoxicity – pubmed

  اکستازی چیست ؟ دکتر عبدالرحیم دادجو  - نقل از هفته نامه تصویر بوشهر                      4.

قرص اکستازی ، سایت رشد شبکه ملی مدارس ایران                                                      5. 

مقایسه اثر اکستازی در زنان و مردان ماهنامه پیام مشاور                                                  6.

7. Sextasy  - www. Wikipedia.com